4. درنگ در پاسخگویی
کودکان و نوجوانان به دلایل بسیاری مانند خجالت کشیدن، ترس از واکنش بزرگترها و مهارت نداشتن در بیان پرسش ها، خیلی وقت ها نمی توانند سریع و راحت پرسش خود را با شما در میان بگذارند و مجبور می شوند برای توضیح سئوال خود، به کرامت مکث کنند. مبادا پس از شنیدن بخشی از پرسش او، کار پاسخ گویی را آغاز کنید. شاید گاهی به طور کامل بدانید که آنان چه پرسشی را مطرح خواهند کرد؛ اما حوصله کنید تا پرسش خود را به طور مفصل بیان نمایند. این کار شما، گذشته از این که نوعی احترام به آنان شمرده می شود، آمادگی روحی شان را برای دریافت پاسخ، بیشتر می کند و اعتماد آن ها را به شما و پاسخ تان افزایش می دهد. در حدیثی از حضرت صادق (ع) می خوانیم: «من اخلاق الجاهل الاجابه قبل ان یسمع [1]؛ از اخلاق فرد نادان آن است که پیش از شنیدن سؤال، جواب می دهد.»
در ضمن کمی مکث پس از شنیدن سوال، آمادگی و شوق مخاطب را برای دریافت جواب و آمادگی شما را برای ارائه پاسخی منطقی بالا می برد؛ پس در ارائه پاسخ عجله نکنید. در حدیثی از امام علی (ع) آمده است: «من اسرع فی الجواب، لم یدرک الجواب؛ [2] کسی که در پاسخگویی شتاب کند، به پاسخ درست دست نمی یابد.»
5. دوری از رفتارها و پاسخ های اضطراب آلود
بسیاری از پدران و مادران هنگامی که می بینند فرزندشان درباره خدا، قیامت، نبوت و امامت پرسش هایی مطرح می کنند، سخت نگران ایمان فرزند خود می شوند و چون علاقه زیادی به آنان دارند، دچار اضطراب و نگرانی می شوند و به گمان خودشان برای حفظ ایمان فرزند خود با برخوردی تند وی را به ایمان دعوت می کنند.

باید توجه داشت که طرح این گونه پرسش ها از سوی بچه ها، گام هایی است که آنان به سوی ایمانی کامل تر و یقینی استوارتر بر می دارند. این پرسش ها نشانه کمال جویی فرزند شما و خدا خواهی اوست. اگر او سؤال خود را با شما در میان می گذارد برای آن است که برای رسیدن به ایمانی بهتر یاریش دهید؛ اما اگر شما مضطرب شوید. این اضطراب به وی نیز منتقل می گردد و احتمال دارد که برای همیشه، او را از طرح سؤال هایی از این دست منصرف کند. در نتیجه چنین وضعیتی، سؤال های خود را در دل پنهان خواهد کرد و خدای ناکرده، یک باره به نتایج غلطی خواهد رسید.

ضمن آنکه اضطراب و سراسیمگی باعث خواهد شد که شما با جواب های پی در پی و پاسخ های به هم ریخته و دسته بندی نشده، ذهن فرزندتان را آشفته کنید، هرگز نیز او را به پاسخ درست نخواهید رساند. در حدیثی از امیر مؤمنان (ع) می خوانیم: «اذا ازدحم الجواب، خفی الصواب؛ هنگامی که پاسخ ها زیاد و درهم شوند، حق مخفی می ماند.» [3]

همان گونه که خدای حکیم هدایتگر، بذر ایمان را در دل شما کاشت و آن را به نهالی تنومند تبدیل کرد، فرزند شما را نیز ان شاء الله به ایمانی پا برجا و استوار خواهد رساند، البته این سخنان هرگز به معنی توصیه به بی توجهی و مراقبت نکردن نیست. بلکه هشدار به کسانی است که به خاطر نگرانی از خطای فکری فرزند خود، دقیقاً در جهتی حرکت می کنند که خدای ناکرده سرانجام آن، انحراف فرزندشان می باشد.

همان گونه که از امام علی (ع) شنیدید، پاسخ های زیاد و به هم ریخته، حق را از چشمان ما پنهان می سازد. به ظرفیت ذهنی فرزندتان به طور کامل توجه کنید و پاسخی کوتاه و در عین حال، دسته بندی شده و منظم ارائه دهید. در تاریخی آمده است که وقتی پیامبر اعظم (ص) سخن می گفت، میان کلماتش فاصله بود و اگر کسی می خواست می توانست کلام آن حضرت را به خاطر بسپارد. [4] چه خوب است که ما نیز از این شیوه پیامبر (ص) پیروی کنیم و پاسخ صحیح خود را در قالب جملاتی متین و شمرده ارائه دهیم.

پی نوشت:
1--اعلام الدین، ص 303
2- غررالحکم، حدیث 8640
3- نهج البلاغه، حکمت 243
4- تبلیغ بر پایه قرآن و حدیث، ص 282 و 284