ماه محرم و تربیت کودک و نوجوان
كودكان و نوجوانان در اين ماه سهم ويژه اي دارند. مهمترين شركت كنندگان در عزاداري هاي محرم، كودكان و نوجوانان هستند و آن ها مي توانند بيشترين بهره را بگيرند و آينده جامعه را با سبك زندگي حسيني و با معرفت امام حسين (ع) بسازند.
خانواده ها بايد توجه داشته باشند اگر مي خواهيم برخي از آسيب هاي اجتماعي و فردي در خانواده و همچنين كودكان اصلاح شود بايد از اين ماه استفاده كنيم. در قيام عاشورا و فرهنگ تربيتي آن ايثار و ازخودگذشتگي و عرفان و دعا و مناجات و ظلم ستيزي، ياري كردن مظلوم و آنچه به عنوان زندگي متعالي مي خواهيم در اين حماسه وجود دارد و مي تواند به كودكان و نوجوانان ديدگاه متعالي بدهد كه آينده خود را به جاي مشغول شدن به اهداف پوچ با يك انگيزه بالا بسازند و اين فرهنگ مي تواند در شغل و درس و در مسائل اجتماعي و فرهنگي و تشكيل خانواده در آينده به آن ها كمك بكند. لذا خانواده ها و متوليان برگزاري مجالس عزا ازجمله مديحه سرايان و ذاكرين اهل بيت بايد نسبت به نكات تربيتي مربوط به كودكان در اين ايام حساس باشند.
بايد بدانيم كه محرم و مراسم عزاداري اين ايام يك فرصت تربيتي براي خانواده ها، كودكان و جامعه است. بايد قبل از محرم آماده شد و كودكان را آماده كرد. در مراسم عزاداري بايد تلاش كنيم و بعد از آن هم مراقب باشيم آثار تربيتي به دست آمده حفظ شود. ما نبايد اين نگرش را داشته باشيم كه عاشورا تنها يك مراسم مذهبي و فرصتي براي رسيدن به ثواب است. عاشورا و محرم يك گنجينه بزرگ فرهنگي و تربيتي است كه همه مي توانند در آن مشاركت داشته باشند.
يكي از مسائلي كه ما برای آرامش روان و ساختار شخصيتي لازم داريم هويت ديني و اسلامي است. اگر بتوانيم در كودكان يك هويت اسلامي و حسيني ايجاد كنيم آن ها خود را شايسته مي دانند و در خيلي از مواقع زماني كه در معرض ناهنجاري قرار مي گيرند، مي توانند خويشتنداري كنند، كودكان بايد در مراسم عزاداري همپاي بزرگترها مشاركت داشته باشند تا توانايي فهم و نحوه شركت در عزاداري ها را پيدا كنند. آن ها مي توانند در بخش هاي مختلف عزاداري مانند پذيرايي كردن يا نصب پرچم و... مشاركت داشته باشند و اين امر به ما كمك مي كند بتوانيم به بچه هايمان تجربه دين بدهيم. تجربه ديني مقدمه هويت ديني است. كودكان معمولاً آن چيزي را كه تجربه مي كنند بيشتر در زندگي مورد استفاده قرار مي دهند. شركت در عزاداري يكي از بهترين فرصت ها براي كسب اين تجربه ديني است.
بايد محيط خانه را براي اين ايام آماده كنيم. اگر از كودكانمان نظر بخواهيم كه كتيبه يا پرچم را كجا نصب كنيم و با اين كار احترام گذاشتن به اين ايام را به كودكان آموزش می دهيم.
خانواده ها مي توانند با شناسايي تكيه ها يا مساجدي كه مراسم عزاداري در آنجا با فرزندانشان همخواني بيشتري دارد شركت کرده و در اين زمينه مي توانند از آن ها نظرخواهي كنند كه دوست دارند در كدام مراسم شركت كنند؟ اگر هم خودمان دوست داريم در مكان ديگري عزاداري كنيم بهتر است در مجالسي كه كودكان پيشنهاد مي كنند هم شركت كنيم اين مسأله باعث مي شود بچه ها احساس پيوند بيشتري با اين فضا بكنند و بايد حق انتخاب را به بچه ها بدهيم.
در زندگي هاي آپارتماني امروزي مي توانيم اين فرصت را به كودكان بدهيم كه يك روز دوستان يا همكلاسي و يا بچه هايي كه در مجتمع مسكوني زندگي مي كنند را به خانه دعوت و يك مراسم كوچك عزاداري برپا كنند و خود كارهاي آن را انجام بدهند.
مقدمه معرفت
براي كسب معرفت بايد شور و هيجان داشت و با شناخت نسبت به وقايعي كه در طي زندگي با آن مواجه مي شويم نگاه كنيم. واقعه عاشورا يكي از راه هايي است كه با مطالعه دقيق آن و شور و هيجاني كه در ايام محرم هر عاشق دلباخته امام حسين(ع) به آن مي رسد مي توان به معرفتي رسيد كه هدف اصلي قيام عاشورا است. اگر از اين مقدمه استفاده نكنيم معرفت حاصل نمي شود.
حضور كودكان در اين‌گونه مراسم باعث مي شود آن ها حساس شوند و به دنبال اين باشند كه چرا امام حسين(ع) به همراه اعضاي خانواده اش در كربلا به جنگ با دشمن رفتند. حضور در مراسم عزاداري يك نوع فعاليت اجتماعي محسوب مي شود و كودكان وقتي شور و هيجان اجتماعي را در اين مراسم مي بينند اين شور و هيجان به آن ها سرايت مي كند. البته خانواده ها بايد اقتضاي سن كودكشان را نيز در نظر بگيرند.
بايد توجه داشته باشيم كودك در مراسم عزاداري نيز كودك است و اگر مي خواهند راحت بنشينند يا اسباب بازي همراه داشته باشند نبايد مانع كار آن ها شد و خانواده ها اگر كودك زير 4 سال را به اين مراسم مي برند حتماً همراه خودشان مقداري غذا يا كاغذ و مداد رنگي داشته باشند تا اگر حوصله كودك سر رفت سرگرم شود و توجه داشته باشيم نبايد كودكان را مجبور كنيم مثل بزرگترها در اين‌گونه مجالس بنشينند و عزاداري كنند. حتي اگر چند كودك در اين مراسم در كنار هم قرار گرفتند نبايد مانع از بازي آن ها شويم. همچنين برگزاركنندگان اين گونه مراسم، سخنرانان و مداحان به كودكان تذكر ندهند.
يكي از مباحث مهم در عزاداري هاي كودكان در ايام محرم شيوه برخورد والدين قبل از عزاداري، حين عزاداري و بعد از عزاداري است. صبوري والدين در آماده كردن بچه ها مؤثر است. كودكاني كه با عجله آماده مي شوند يا با تحكم والدين مواجه مي شوند نسبت به حضور در اين مراسم بي علاقه خواهند شد. همچنين در زمان مراسم عزاداري بايد با كودكي فرزندان مان كنار بياييم و بعد از مراسم نيز بايد پاسخگوي سؤالات احتمالي او باشيم. بايد از برخورد خشن و تحقير كردن كودكان در اين مجالس خودداري شود.
شور و هيجاني كه در مجالس عزاداري محرم در بچه ها ايجاد مي شود مقدمه اي است تا بچه ها حساس بشوند و پيگير علت قيام عاشورا شده و همچنين با نحوه زندگي امام حسين(ع) آشنا بشوند. برخي از خانواده ها تصور مي كنند نيازي نيست كه كودكان در سن كم در اين مراسم شركت كنند و وقتي بزرگتر شدند آن ها را به مراسم عزاداري بايد برد. اين تصور غلطي است زيرا اگر كودكان در اين مراسم حضور پيدا نكنند و با صداها و آواها آشنا نشوند بعدها حضور پيدا كردن آن ها در اين مراسم دشوار است.
در اصل حضور كودكان در هيـأت ها آماده كردن آن ها براي دوران نوجواني است. حزن عزاداري ايام محرم حزن خاص و هدفمندي است و افسردگي نمي آورد بلكه مقدمه نشاط و مسئوليت پذيري است. حادثه عاشورا يك حماسه خانوادگي است، خود امام حسين(ع) همراه خانواده به كربلا رفتند. در اين ميان اعضاي خانواده آن امام(ع) از طفل صغير تا پيرمرد وجود دارد. حوادثي كه در حادثه كربلا اتفاق افتاد مي تواند درس هاي بزرگي براي دختران، كودكان و نوجوانان باشد و اين ها را كودكان ما مي‌فهمند و با اين شخصيت ها ارتباط برقرار مي كنند.
در اين ايام خيمه هاي زيادي برپا مي شود و افراد زيادي نذري مي دهند. مي توانيم به بچه ها آموزش بدهيم. كسي كه مي خواهد غذاي نذري بگيرد خودرواش را كجا بايد پارك كند و مي تواند به كودكش بگويد كه با پارك خودرو در مكاني مناسب مانع از رفت وآمد خودروهاي ديگر نمي شويم. والدين اگر به سهم خودشان در مراسم عزاداري مشاركت مي كنند كودكان ياد مي گيرند پول توجيبي شان را مديريت كنند و در بعضي فرصت ها كه براي باورها و ارزش ها پول خرج مي كنيم، مشاركت كنند.
والدين براي آموزش نذري دادن به كودكان مي توانند يك بار خوراكي كوچكي آماده كنند و به فرزندشان بدهند تا آن را به مدرسه ببرد و به همكلاسي هاي خود بدهد.
بعضي از مدارس در ايام محرم مي توانند با برپايي عزاداري براي دانش آموزان آن ها را در انجام اين مراسم مشاركت بدهند و به نوعي كارها را به آن ها بسپارند. مدارس در فرهنگ سازي نقش مؤثري دارند. مديران و معلم ها بهتر است در اين ايام بار تكاليف بچه ها را كمتر كنند.
گریه در این مراسم ها ترویج خشونت و افسردگی نیست؛ چون بچه ها قدرت تشخيص دارند و مي توانند تشخيص بدهند گريه پدر و مادرشان براي چيست. در اين مراسم كودكان مي فهمند گريه والدين خاص است. توصيه مي شود كه مداحان و ذاكران به گونه‌اي مرثيه سرايي كنند تا مسائل حاشيه اي كه ممكن است براي كودكان آسيب زا باشد كمتر باشد ولي والدين نبايد نگران باشند. ذكر اين مصيبت ها آسيب هيجاني وارد نمي كند بلكه مقدمه اي براي فكر كردن كودكان به وقايع روز عاشورا است.
گاهي كودكان با شنيدن داستان زندگي يا شهادت ائمه اطهار(ع) و به خصوص زندگي و شهادت امام حسين(ع) سؤالاتي در ذهنشان به وجود مي آيد كه بايد پاسخ منطقي به آن ها داد. بايد به زبان كودكان به آن ها پاسخ بدهيم. اگر والدين نمي توانند پاسخ و استدلال درستي داشته باشند مي توانند در اطرافشان كساني را كه مي توانند پاسخ مناسبي به سؤالات كودكان بدهند شناسايي كنند و از روحانيون نيز كمك بگيرند. مثلاً گاهي در ذهن بچه ها سؤال ایجاد مي شود چرا در كربلا آب نبوده يا چرا حضرت عباس (ع) از خوردن آب امتناع كردند. والدين بايد در ابتدا از خود كودك بخواهند جوابي براي سؤال خود پيدا كنند و اگر لازم است توضيح بيشتري بدهند و با استدلال آن را براي كودك توضيح دهند.
دکتر محسن اصغري نكاح، روانشناس كودك و نوجوان و استاد دانشگاه فردوسي مشهد
خانواده ها بايد توجه داشته باشند اگر مي خواهيم برخي از آسيب هاي اجتماعي و فردي در خانواده و همچنين كودكان اصلاح شود بايد از اين ماه استفاده كنيم. در قيام عاشورا و فرهنگ تربيتي آن ايثار و ازخودگذشتگي و عرفان و دعا و مناجات و ظلم ستيزي، ياري كردن مظلوم و آنچه به عنوان زندگي متعالي مي خواهيم در اين حماسه وجود دارد و مي تواند به كودكان و نوجوانان ديدگاه متعالي بدهد كه آينده خود را به جاي مشغول شدن به اهداف پوچ با يك انگيزه بالا بسازند و اين فرهنگ مي تواند در شغل و درس و در مسائل اجتماعي و فرهنگي و تشكيل خانواده در آينده به آن ها كمك بكند. لذا خانواده ها و متوليان برگزاري مجالس عزا ازجمله مديحه سرايان و ذاكرين اهل بيت بايد نسبت به نكات تربيتي مربوط به كودكان در اين ايام حساس باشند.
بايد بدانيم كه محرم و مراسم عزاداري اين ايام يك فرصت تربيتي براي خانواده ها، كودكان و جامعه است. بايد قبل از محرم آماده شد و كودكان را آماده كرد. در مراسم عزاداري بايد تلاش كنيم و بعد از آن هم مراقب باشيم آثار تربيتي به دست آمده حفظ شود. ما نبايد اين نگرش را داشته باشيم كه عاشورا تنها يك مراسم مذهبي و فرصتي براي رسيدن به ثواب است. عاشورا و محرم يك گنجينه بزرگ فرهنگي و تربيتي است كه همه مي توانند در آن مشاركت داشته باشند.
يكي از مسائلي كه ما برای آرامش روان و ساختار شخصيتي لازم داريم هويت ديني و اسلامي است. اگر بتوانيم در كودكان يك هويت اسلامي و حسيني ايجاد كنيم آن ها خود را شايسته مي دانند و در خيلي از مواقع زماني كه در معرض ناهنجاري قرار مي گيرند، مي توانند خويشتنداري كنند، كودكان بايد در مراسم عزاداري همپاي بزرگترها مشاركت داشته باشند تا توانايي فهم و نحوه شركت در عزاداري ها را پيدا كنند. آن ها مي توانند در بخش هاي مختلف عزاداري مانند پذيرايي كردن يا نصب پرچم و... مشاركت داشته باشند و اين امر به ما كمك مي كند بتوانيم به بچه هايمان تجربه دين بدهيم. تجربه ديني مقدمه هويت ديني است. كودكان معمولاً آن چيزي را كه تجربه مي كنند بيشتر در زندگي مورد استفاده قرار مي دهند. شركت در عزاداري يكي از بهترين فرصت ها براي كسب اين تجربه ديني است.
بايد محيط خانه را براي اين ايام آماده كنيم. اگر از كودكانمان نظر بخواهيم كه كتيبه يا پرچم را كجا نصب كنيم و با اين كار احترام گذاشتن به اين ايام را به كودكان آموزش می دهيم.
خانواده ها مي توانند با شناسايي تكيه ها يا مساجدي كه مراسم عزاداري در آنجا با فرزندانشان همخواني بيشتري دارد شركت کرده و در اين زمينه مي توانند از آن ها نظرخواهي كنند كه دوست دارند در كدام مراسم شركت كنند؟ اگر هم خودمان دوست داريم در مكان ديگري عزاداري كنيم بهتر است در مجالسي كه كودكان پيشنهاد مي كنند هم شركت كنيم اين مسأله باعث مي شود بچه ها احساس پيوند بيشتري با اين فضا بكنند و بايد حق انتخاب را به بچه ها بدهيم.
در زندگي هاي آپارتماني امروزي مي توانيم اين فرصت را به كودكان بدهيم كه يك روز دوستان يا همكلاسي و يا بچه هايي كه در مجتمع مسكوني زندگي مي كنند را به خانه دعوت و يك مراسم كوچك عزاداري برپا كنند و خود كارهاي آن را انجام بدهند.
مقدمه معرفت
براي كسب معرفت بايد شور و هيجان داشت و با شناخت نسبت به وقايعي كه در طي زندگي با آن مواجه مي شويم نگاه كنيم. واقعه عاشورا يكي از راه هايي است كه با مطالعه دقيق آن و شور و هيجاني كه در ايام محرم هر عاشق دلباخته امام حسين(ع) به آن مي رسد مي توان به معرفتي رسيد كه هدف اصلي قيام عاشورا است. اگر از اين مقدمه استفاده نكنيم معرفت حاصل نمي شود.
حضور كودكان در اين‌گونه مراسم باعث مي شود آن ها حساس شوند و به دنبال اين باشند كه چرا امام حسين(ع) به همراه اعضاي خانواده اش در كربلا به جنگ با دشمن رفتند. حضور در مراسم عزاداري يك نوع فعاليت اجتماعي محسوب مي شود و كودكان وقتي شور و هيجان اجتماعي را در اين مراسم مي بينند اين شور و هيجان به آن ها سرايت مي كند. البته خانواده ها بايد اقتضاي سن كودكشان را نيز در نظر بگيرند.
بايد توجه داشته باشيم كودك در مراسم عزاداري نيز كودك است و اگر مي خواهند راحت بنشينند يا اسباب بازي همراه داشته باشند نبايد مانع كار آن ها شد و خانواده ها اگر كودك زير 4 سال را به اين مراسم مي برند حتماً همراه خودشان مقداري غذا يا كاغذ و مداد رنگي داشته باشند تا اگر حوصله كودك سر رفت سرگرم شود و توجه داشته باشيم نبايد كودكان را مجبور كنيم مثل بزرگترها در اين‌گونه مجالس بنشينند و عزاداري كنند. حتي اگر چند كودك در اين مراسم در كنار هم قرار گرفتند نبايد مانع از بازي آن ها شويم. همچنين برگزاركنندگان اين گونه مراسم، سخنرانان و مداحان به كودكان تذكر ندهند.
يكي از مباحث مهم در عزاداري هاي كودكان در ايام محرم شيوه برخورد والدين قبل از عزاداري، حين عزاداري و بعد از عزاداري است. صبوري والدين در آماده كردن بچه ها مؤثر است. كودكاني كه با عجله آماده مي شوند يا با تحكم والدين مواجه مي شوند نسبت به حضور در اين مراسم بي علاقه خواهند شد. همچنين در زمان مراسم عزاداري بايد با كودكي فرزندان مان كنار بياييم و بعد از مراسم نيز بايد پاسخگوي سؤالات احتمالي او باشيم. بايد از برخورد خشن و تحقير كردن كودكان در اين مجالس خودداري شود.
شور و هيجاني كه در مجالس عزاداري محرم در بچه ها ايجاد مي شود مقدمه اي است تا بچه ها حساس بشوند و پيگير علت قيام عاشورا شده و همچنين با نحوه زندگي امام حسين(ع) آشنا بشوند. برخي از خانواده ها تصور مي كنند نيازي نيست كه كودكان در سن كم در اين مراسم شركت كنند و وقتي بزرگتر شدند آن ها را به مراسم عزاداري بايد برد. اين تصور غلطي است زيرا اگر كودكان در اين مراسم حضور پيدا نكنند و با صداها و آواها آشنا نشوند بعدها حضور پيدا كردن آن ها در اين مراسم دشوار است.
در اصل حضور كودكان در هيـأت ها آماده كردن آن ها براي دوران نوجواني است. حزن عزاداري ايام محرم حزن خاص و هدفمندي است و افسردگي نمي آورد بلكه مقدمه نشاط و مسئوليت پذيري است. حادثه عاشورا يك حماسه خانوادگي است، خود امام حسين(ع) همراه خانواده به كربلا رفتند. در اين ميان اعضاي خانواده آن امام(ع) از طفل صغير تا پيرمرد وجود دارد. حوادثي كه در حادثه كربلا اتفاق افتاد مي تواند درس هاي بزرگي براي دختران، كودكان و نوجوانان باشد و اين ها را كودكان ما مي‌فهمند و با اين شخصيت ها ارتباط برقرار مي كنند.
در اين ايام خيمه هاي زيادي برپا مي شود و افراد زيادي نذري مي دهند. مي توانيم به بچه ها آموزش بدهيم. كسي كه مي خواهد غذاي نذري بگيرد خودرواش را كجا بايد پارك كند و مي تواند به كودكش بگويد كه با پارك خودرو در مكاني مناسب مانع از رفت وآمد خودروهاي ديگر نمي شويم. والدين اگر به سهم خودشان در مراسم عزاداري مشاركت مي كنند كودكان ياد مي گيرند پول توجيبي شان را مديريت كنند و در بعضي فرصت ها كه براي باورها و ارزش ها پول خرج مي كنيم، مشاركت كنند.
والدين براي آموزش نذري دادن به كودكان مي توانند يك بار خوراكي كوچكي آماده كنند و به فرزندشان بدهند تا آن را به مدرسه ببرد و به همكلاسي هاي خود بدهد.
بعضي از مدارس در ايام محرم مي توانند با برپايي عزاداري براي دانش آموزان آن ها را در انجام اين مراسم مشاركت بدهند و به نوعي كارها را به آن ها بسپارند. مدارس در فرهنگ سازي نقش مؤثري دارند. مديران و معلم ها بهتر است در اين ايام بار تكاليف بچه ها را كمتر كنند.
گریه در این مراسم ها ترویج خشونت و افسردگی نیست؛ چون بچه ها قدرت تشخيص دارند و مي توانند تشخيص بدهند گريه پدر و مادرشان براي چيست. در اين مراسم كودكان مي فهمند گريه والدين خاص است. توصيه مي شود كه مداحان و ذاكران به گونه‌اي مرثيه سرايي كنند تا مسائل حاشيه اي كه ممكن است براي كودكان آسيب زا باشد كمتر باشد ولي والدين نبايد نگران باشند. ذكر اين مصيبت ها آسيب هيجاني وارد نمي كند بلكه مقدمه اي براي فكر كردن كودكان به وقايع روز عاشورا است.
گاهي كودكان با شنيدن داستان زندگي يا شهادت ائمه اطهار(ع) و به خصوص زندگي و شهادت امام حسين(ع) سؤالاتي در ذهنشان به وجود مي آيد كه بايد پاسخ منطقي به آن ها داد. بايد به زبان كودكان به آن ها پاسخ بدهيم. اگر والدين نمي توانند پاسخ و استدلال درستي داشته باشند مي توانند در اطرافشان كساني را كه مي توانند پاسخ مناسبي به سؤالات كودكان بدهند شناسايي كنند و از روحانيون نيز كمك بگيرند. مثلاً گاهي در ذهن بچه ها سؤال ایجاد مي شود چرا در كربلا آب نبوده يا چرا حضرت عباس (ع) از خوردن آب امتناع كردند. والدين بايد در ابتدا از خود كودك بخواهند جوابي براي سؤال خود پيدا كنند و اگر لازم است توضيح بيشتري بدهند و با استدلال آن را براي كودك توضيح دهند.
دکتر محسن اصغري نكاح، روانشناس كودك و نوجوان و استاد دانشگاه فردوسي مشهد
ثبت نظر
